Lịch sử giáo dục Nghệ An: Đón học sinh Miền Nam ra học tập từ đợt đầu 1954-1955
Thực hiện chủ trương của Bác Hồ, các địa phương ở miền Nam đã đưa học sinh miền Nam ra Bắc học tập, việc làm này được tiến hành bằng nhiều đợt: đợt đầu 1954-1955, tập kết theo bộ đội; đợt 2 1960-1964, quá cảnh sang Campuchia rồi đi máy bay ra Hà Nội; đợt 3 1968-1972 đi bộ vượt Trường Sơn. Đến năm học 1974-1975, số học sinh miền Nam ra Bắc học tập lên đến ba vạn (kể cả học trong nước và nước ngoài).
Riêng Nghệ An, vào năm học 1954-1955, ngành giáo dục được giao nhiệm vụ đón nhận và nuôi dạy 2.000 học sinh miền Nam tập kết ra miền Bắc theo hiệp định Giơ-ne-vơ. Ty Giáo dục đã đầu tư vào việc thực hiện nhiệm vụ này một lực lượng hàng trăm cán bộ quản lý và thầy cô giáo có năng lực để phục vụ gần 3.000 người, kể cả thầy và trò của các tỉnh miền Nam Trung Bộ, gồm các tỉnh khu 5, khu 6 và Tây Nguyên, trong đó có toàn bộ thầy và trò của Trường Lê Khiết, tỉnh Quảng Ngãi.
Tàu cập bến Cửa Hội, học sinh được Ban Đón tiếp của tỉnh đón nhận chăm sóc, cung cấp quần áo, tư trang. Từ Cửa Hội, học sinh được chuyển về đền Sò ở ngã ba Diễn Châu. Ở đây, học sinh được nuôi dưỡng, chăm sóc, bảo vệ rồi dần dần được xếp vào các trường học tập, trong đó chủ yếu là 5 trường học sinh miền Nam, mỗi trường có các lớp từ vỡ lòng lên đến cấp 3, được gọi là Trường Thống Nhất 1, Trường Thống Nhất 2,…. Giai đoạn đầu, ở các trường Thống Nhất, học sinh gọi cán bộ, nhân viên, thầy cô giáo cũng như Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng bằng cô, chú và tự xưng mình là cháu. Nhà trường mang không khí một đại gia đình.
Mùa Đông 1954, Nghệ An vừa trải qua một trận lụt và đói lớn, thời tiết giá lạnh. Đảng bộ và Nhân dân Nghệ An đang thực hiện chiến dịch chống cưỡng ép dân di cư vào Nam của những phần tử tôn giáo phản động. Những học sinh con em đồng bào miền Nam tập kết đã được bảo vệ, nuôi dưỡng tốt. Trường học trở thành gia đình, thầy cô giáo là người thân của các em. Bà con nơi trường đóng, dù đang gặp lúc đói kém, vẫn cưu mang đùm bọc học sinh miền Nam trong tình thương yêu như ruột thịt. Sau 3 tháng, các trường Thống Nhất ổn định, việc dạy và học được bắt đầu tổ chức. Theo chủ trương của Bộ Giáo dục, đến hè 1955, học sinh miền Nam được chuyển ra vùng gần Thủ đô để Trung ương tiện chăm sóc.
Trong năm học 1954-1955, 5 trường Thống Nhất ở Nghệ An đã tổ chức cho những học sinh giỏi đi thăm Hà Nội. Trong hai tuần lễ ở Thủ đô, đoàn học sinh giỏi miền Nam (ở Nghệ An) đã được vào gặp Bác Hồ, được Bác ân cần đón tiếp, thăm hỏi.
Phạm Huy Đức